Ostatnia Chałupa w Bronowicach

Chałupa znajdująca się przy ulicy Tetmajera 25 w Bronowicach Małych, datowana na 1912 rok, jest unikatowym przykładem zrębowego budownictwa drewnianego w obrębie historycznych Bronowic. Usytuowana niemal naprzeciw Rydlówki i Tetmajerówki, pozostaje materialnym symbolem dziedzictwa narodowego.

Najbardziej charakterystycznym elementem zdobniczym „chałupy Krupowej” (taka zwyczajowa nazwa przyjęła się w Bronowicach) są okiennice z niebieskimi malunkami. Bielony na siwo-niebieskawy kolor budynek ma układ dwutraktowy – składający się z dwu izb. W czasach swej świetności chałupa pełniła funkcję tradycyjnego domostwa, którego wnętrze składało się z wyodrębnionych części o przeznaczeniu praktycznym a zarazem symbolicznym. Jej centrum stanowił piec służący do gotowania potraw i pieczenia chleba. Z piecem wiązały się rozmaite wierzenia i praktyki podkreślające twórczą, ale i niszczycielską moc ognia. Innym ważnym miejscem w przestrzeni domowej był „święty kąt”, czyli najbardziej reprezentacyjna ściana ozdobiona obrazami przedstawiającymi wizerunki świętych – opiekunów domostwa i jego mieszkańców.

Opuszczona od lat chałupa popadała w ruinę. Cztery lata temu Towarzystwo Przyjaciół Bronowic wystąpiło ze społecznym wnioskiem do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków o wpisanie chałupy do  rejestru. Jednak z powodu nieuregulowanego statusu prawnego budynku Wojewódzki Konserwator odrzucił wiosek. Nie widząc innej możliwości uratowania chałupy, w październiku 2020 roku wystosowany został apel o pomoc w tej sprawie do Wojewody Małopolskiego. Na stronie Bronowickiego Archiwum Społecznego umieszczona została petycja, którą podpisało ponad tysiąc osób: ludzie kultury i nauki, potomkowie bohaterów Wesela, studenci  a także, co niezwykle istotne, osoby nie związane zawodowo z kulturą. Głosy poparcia tych ostatnich dobitnie świadczą o znaczeniu Bronowic – miejsca, w którym ponad sto lat temu odbyło się wesele Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny.

Wojewoda Małopolski przekazał sprawę Urzędowi Miasta Krakowa. Intensywne działania Biura Przejmowania Mienia i Rewindykacji UMK pozwoliły na ustalenie potencjalnych spadkobierców, złożenie wniosków do sądów o przeprowadzenie postępowań spadkowych oraz o pozyskanie potrzebnych dokumentów. W tej chwili zakończone jest zainicjowane przez Urząd postępowanie, w wyniku którego udział w nieruchomości nabył Skarb Państwa. Dodatkowo toczą się postępowania spadkowe dotyczące przejęcia wszystkich udziałów w nieruchomości, co spełni wymagania konieczne do wpisu nieruchomości do rejestru zabytków. Należy jednak podkreślić, że postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa-Krowodrzy z 11 października 2022 o przejęciu na rzecz Skarbu Państwa 35/192 udziałów w nieruchomości daje legitymację do czynnego udziału Skarbu Państwa w podejmowaniu decyzji co do dalszego zagospodarowania tej nieruchomości. A przede wszystkim pozwoliło na zabezpieczenie budynku przed całkowitym zniszczeniem. Urząd Miasta Krakowa uzyskał zgodę Wojewody Małopolskiego na rozpoczęcie procesu zabezpieczania zabytku. 30 grudnia 2022 zakończono naprawę dachu. Przebieg prac dokumentowany był na Instagramie.